ΚΟΛΙ: το πείραμα της επαναφοράς της καλής σχέσης δάσους κι ανθρώπου

ΚΟΛΙ: το πείραμα της επαναφοράς της καλής σχέσης δάσους κι ανθρώπου

Φίλιππος Δραγούμης

Αύγουστος 2007. Στην Ελλάδα μαίνονται φωτιές παντού. Δεν γίνεται παρά να νοιώθεις θλίψη και θυμό, από τόσο μακριά, με τον απόηχο της καταστροφής να φτάνει από τις Φινλανδικές εφημερίδες κι από τα email. Η αντίφαση είναι μεγάλη: από το παράθυρο βλέπω τώρα απέραντα δάση, δάση που εναλλάσσονται με λίμνες και σπανίως ξύλινα σπίτια. Το τοπίο μοιάζει ειδυλλιακό αλλά πού και πού υλοτομημένα ξέφωτα, μαζεμένοι κορμοί σε μεταφορικά βαγόνια τραίνων θυμίζουν πως ο άνθρωπος είναι εν τέλει παντού κι εκμεταλλεύεται κάθε πόρο.

Βρίσκομαι μέσα στο τραίνο για το Κόλι, έναν από τους Εθνικούς Δρυμούς της Φινλανδίας με τον οποίο μέσω της ΜΚΟ ΜΙΑΦΥΣΗ έχω συνεργασία για δεύτερη χρονιά. Το αντικείμενο της συνεργασίας: διοργάνωση συμμετοχής Ελλήνων εθελοντών στη πρωτοποριακή διαχείριση του δάσους στο Κόλι που έχει σαν με στόχο την αύξηση της βιοπικοιλότητας την ταχύτερη επαναφορά του στην αρχέγονη μορφή αλλά και την βιώσιμη ανάπτυξη της τοπικής κοινωνίας.

Η συνεργασία έχει δώσει ενδιαφέροντα κι αντιφατικά μηνύματα. Πολλοί από τους Έλληνες εθελοντές έζησαν ενθουσιασμένοι μια μοναδική εμπειρία που δεν θα μπορούσαν να ζήσουν στην Ελλάδα. Άλλοι, δεν άντεξαν τις συνθήκες και την πολιτισμική διαφορά έφυγαν πανικόβλητοι τις πρώτες μέρες. Οι Φιλανδοί νοιώθουν άνετα στην εξοχή όταν δεν έχουν τρεχούμενο νερό στην ξύλινη καλύβα, η τουαλέτα τους είναι έξω στο δάσος και δεν έχουν βέβαια τηλεόραση και άλλες ανέσεις. Τη νύχτα, αν πας στην τουαλέτα μπορεί να σε παρακολουθεί μια αρκούδα κρυμμένη πίσω από τα δέντρα χωρίς να το ξέρεις. Εμείς, έχουμε πλέον μάθει να μην στερούμαστε ποτέ τις βολές μας. Η επαφή με την φύση τρομάζει πολλούς από μας γι’ αυτό χτίζουμε βίλες παντού, μεταφέροντας τις ανέσεις της πόλης στην ύπαιθρο. Στην Φινλανδία όλοι έχουν εξοχικά. Αυτά όμως είναι ξύλινα, κρυμμένα μέσα στο δάσος χωρίς ρεύμα και τρεχούμενο νερό. Δεν τα βλέπεις. Αν εγκαταλειφθούν δεν παραμένουν όγκοι τσιμέντου. Τα υλικά που πάρθηκαν από το δάσος επιστρέφουν στη γη εμπλουτίζοντάς την. Βίλες μέσα στο δάσος δεν είδα. Ξύλινες καλύβες με την πρωτόγονη σάουνά τους να καπνίζει, ναι, αρκετές—αλλά με δυσκολία τις διέκρινα κρυφές στις όχθες των λιμνών ανάμεσα στα δέντρα.

« Αυτό το ξενοδοχείο ανήκει στο κράτος και τα έσοδα από την ενοικίασή του πάνε στον δρυμό » μου είπε ο διευθυντής του δρυμού και διευθυντής του Ινστιτούτου Δασικών ερευνών, Lasse Loven, πριν καθίσουμε στο τραπέζι, βλέποντας πανοραμικά τη λίμνη και τα νησιά της. Κάπου στο βάθος πρέπει να είναι τα Ρωσικά σύνορα. Ακούγονται αρκετοί Ρώσοι τουρίστες, αλλά και Φιλανδοί, Γερμανοί και άλλοι που δεν κατάλαβα από πού ήταν.

« Δίνουμε το κύριο βάρος στην προώθηση των τοπικών προϊόντων κι έτσι ενισχύουμε την τοπική οικονομία» συνέχισε ενώ παραγγέλναμε ψάρια της λίμνης μαγειρεμένα παραδοσιακά. « επιπλέον, οι κάτοικοι του γειτονικού χωριού, μπορούν να προσφέρουν υπηρεσίες που σχετίζονται με τον δρυμό όπως ξεναγήσεις, κατασκευές ή βοήθεια στην διαχείριση, παράλληλα με το κανονικό τους επάγγελμα κι έτσι συμπληρώνουν το εισόδημά τους. Ο δρυμός φέρνει άνθηση στην τοπική κοινωνία. Χωρίς αυτόν , το χωριό αν δεν είχε εγκαταλειφθεί δεν θα ήταν αυτό που είναι σήμερα...»

« με δυο λόγια» συνέχισε, « ο δρυμός προωθεί τον τουρισμό, αλλά αυτός είναι ελεγχόμενος. Οι τουρίστες μπορούν σε ορισμένες διαδρομές να περπατήσουν, αλλού μπορούν να κάνουν ποδήλατο ή βαρκάδα και το βράδυ να μείνουν σε μια καλύβα και να ψήσουν τοπικά λουκάνικα σε οργανωμένα σημεία όπου επιτρέπεται τα άναμμα φωτιάς. Βρίσκουν εκεί ό,τι χρειάζονται, δεν χρειάζεται να κουβαλήσουν ούτε ξύλα. Επίσης υπάρχει πίστα για σκι και άλλες χειμερινά σπορ κι έτσι έχει κόσμο όλον τον χρόνο. Πολύ δημοφιλής είναι ο γύρος της λίμνης με τα πόδια σε τρεις μέρες»

Σύντομα η συζήτησή μας φτάνει βέβαια στις φωτιές στην Ελλάδα. «Έχω επισκεφθεί τους περισσότερους δρυμούς στην Ελλάδα» είπε ο Lasse, «είδα πανέμορφη φύση αλλά τίποτε άλλο, καμιά προσπάθεια διαχείρισης που να ευνοεί την βιοποικιλότητα, κανένα οργανωμένο σύστημα αξιοποίησης και προστασίας. Τα καταστροφικά αποτελέσματα της φωτιάς είναι, χωρίς να το ξέρω σε βάθος, ασφαλώς το αποτέλεσμα της έλλειψης σωστής πολιτικής προστασίας των δασών και της φύσης αλλά και βιώσιμης ανάπτυξης. Η ελεγχόμενη φωτιά για μας είναι μέρος της διαχείρισης. Παραδοσιακά οι Φιλανδοί, όταν ήταν νομάδες μέσα στο δάσος έκαιγαν μια περιοχή, την καλλιεργούσαν μερικές χρονιές και μετά την εγκατέλειπαν για μια άλλη. Αυτή ξαναγινόταν δάσος. Το παραδοσιακό σύστημα βοηθούσε να υπάρχουν ξέφωτα, λιβάδια και δάση σε όλα τα στάδια ωριμότητας. Αποτέλεσμα: περισσότερη ποικιλία φυτών και πανίδας. Μόλις κάψουμε μια περιοχή υπάρχουν έντομα που το αντιλαμβάνονται αμέσως και καταφθάνουν κι από 50 χιλιόμετρα μακριά! Σήμερα, που η παράδοση πλέον έχει χαθεί την επαναφέρουμε με εθελοντές: νέοι από πολλές χώρες έρχονται να ζήσουν εδώ για κάποιο διάστημα και να βοηθήσουν στη διαχείριση που απαιτεί σωματική άσκηση κι επιπλέον παράγουν ψωμί στα λιβάδια που δημιουργούν όπως έκαναν κάποτε οι νομάδες. Πολλοί από αυτούς είναι δασολόγοι που κάνουν εκπαίδευση. Επίσης οι εθελοντές διατηρούν και τις αρχέγονες φυλές παραγωγικών ζώων σε παραδοσιακές φάρμες. Φυλές αγελάδων και πρόβατων που είναι προσαρμοσμένες στο τοπικό οικοσύστημα. Τα προϊόντα είναι περιζήτητα, όπως αυτό το τυρί που τρώμε τώρα»

«Βέβαια,» συνέχισε, αναφερόμενος στις φωτιές της Ελλάδας « δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής. Εδώ κάνουμε συστηματικές μετρήσεις στην αρκτική ζώνη. Έχουμε υπολογίσει ότι αυτή υποχωρεί κατά 5 μέτρα τον χρόνο…»

Τις επόμενες μέρες εργάστηκα σκληρά μαζί με τους εθελοντές, έναν Γερμανό δασολόγο, μια Φιλανδή φοιτήτρια γεωγραφίας και δύο γάλλους: μαζεύαμε τα χόρτα με τσουγκράνες στα νέα λιβάδια που είχαν δημιουργηθεί. « μετά το ξεχορτάριασμα» μου εξήγησαν, φυτρώνουν 40 είδη φυτών ενώ αν αφεθεί στην τύχη του κάτω από 20. Αυτό προσελκύει περισσότερα έντομα και πουλιά. Είμαστε και δολοφόνοι δέντρων μου εκμυστηρεύτηκαν: σε ένα ώριμο δάσος υπάρχουν και τα δέντρα που πεθαίνουν. Τώρα αφαιρούμε από τον κορμό περιμετρικά μια λωρίδα φλοιού και αυτά πεθαίνουν αργά. Αυτό ευνοεί πολλές κοινωνίες εντόμων αλλά και πουλιά όπως τους δρυοκολάπτες. Το Κόλι πριν αγοραστεί από το κράτος για προστασία ήταν δάσος για ξυλεία. Σαν αποτέλεσμα διαταράχτηκε η ισορροπία φυλλοβόλων-κωνοφόρων γιατί τα κωνοφόρα είναι πιο επικερδή. Τα φύτευαν εις βάρος των φυλλοβόλων. Εμείς τώρα ευνοούμε τα φυλλοβόλα. Αν η φύση θα χρειαζόταν 150 χρόνια να δημιουργήσει ένα αρχέγονο δάσος, εμείς θα το καταφέρουμε σε 50.»

Μερικές μέρες αργότερα, πίσω στο Ελσίνκι, συναντώ τον Sami Kulberg, στενό συνεργάτη μου, βιολόγο που έχει εργαστεί πολύ καιρό στο Κόλι. « Το μοντέλο του Κόλι είναι πολύ σημαντικό για μας» λέει, « νομίζεις ότι η Φινλανδία είναι ένας παράδεισος από δάση, αλλά στην πραγματικότητα, πολλά από αυτά δεν είναι δάση αλλά φυτείες δέντρων. Τα οικονομικά συμφέροντα είναι μεγάλα και πολλοί δεν βλέπουν με καλό μάτι αυτό που γίνεται στο Κόλι, γιατί προωθεί ένα άλλο μοντέλο οικονομικής αξιοποίησης του δάσους μέσα από την προστασία και απέδειξε ότι αυτό δουλεύει και ευνοεί τις τοπικές κοινωνίες. Ξέρω ότι το κρατικό δασικό ινστιτούτο έχει να αντιμετωπίσει δυσκολίες από οργανωμένα συμφέροντα εμπόρων ξυλείας που ανησυχούν μήπως και η προστασία αποδειχθεί πιο επικερδής από την εκμετάλλευση για τους ντόπιους. Ο Lasse έχει να δώσει μάχη και αν την χάσει θα είναι καταστροφή για την φύση μας.»

Λίγο πριν τελειώσω το άρθρο που διαβάζετε, επικοινώνησα τηλεφωνικά με τον Lasse. Πράγματι δόθηκε μια μάχη, πού όμως έληξε ευνοϊκά για την φύση. Το Φινλανδικό κράτος αποφάσισε να συνεχίσει το πρόγραμμα του Κόλι, σε όλο του το φάσμα.